روانشناسی خلاقیت؟
صرف نظر از باورهای قدیمی که خلاقیت ناشی از نیروهای ماورایی و اسطوره ای می دانسته اند و یا افراد خاص و نابغه خلاق هستند. اما اگر از نظر علم روانشناسی و رفتارشناسی بخواهیم موضوع روانشناسی خلاقیت را بررسی کنیم می بینیم که نه تنها میان روانشناسان و پژوهشگران ذهن و روان در تعریف و تبیین آن اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد بلکه میان خود روانشناسان هم اختلاف نظرهای بسیاری و تعاریف متفاوتی وجود دارد.
و همواره خلاقیت مفهومی پیچیده و اسرار آمیز دارد. نه روانشناسان و نه همه رفتارشناسان توانسته اند به مفهوم واحدی دست یابند.
اما برداشتی که از نظریه های مختلف می توان داشت و شاید بتوان آن برداشت ها را در یک جمله شاید بتوان گفت خلاقیت بالاترین و با ارزش ترین محصول نهایی کارخانه ذهن و اندیشه و بالاترین مرتبه یادگیری و شکوفایی بشر است.
ویژگی های بارز خلاقیت
- خلاقیت فرآیند فکری ، روانی و ذهنی است.
- خلاقیت دارای محصولی به شکل ایده ، اثر(هنری، علمی،تولیدی و یا صنعتی)، راه حل، شی و یا هر چیز دیگر است.
- محصول خلاقیت می تواند پدیده ارتقا یافته یا اصلاح شده محصولات قبلی از طریق:
- افزایش کاربرد عملکردی و کارایی و کاهش هزینه ها و مصرف و …
- شکل، رنگ، اندازه و …. برای بهبود عملکرد و ….
- ترکیب چند محصول، عملکرد و … باشد.
- محصول خلاقیت می تواند پدیده ای کاملا نو و جدید باشد.
- از پیش شرط های محصول خلاقیت علاوه بر تازگی ارزش آفرینی آن است.
- نکته ای که بسیار مهم است. خلاقیت یک توانایی عمومی است و در همه افراد وجود دارد.
- خلاقیت اکتسابی است و با آموزش قابل پرورش و رشد است.
- محیط و عوامل فرهنگی و اجتماعی ارتباط مستقیم با خلاقیت دارند.
- آدم غیر خلاق نداریم اما آدمهایی که خلاقیت خود را رشد نداده اند زیاد داریم.
2 باور اشتباه از نظر مردم در مورد خلاقیت
باوراشتباه اول: گروه اول خلاقیت را همان هوش می پندارند که این در واقع باوری اشتباه است که در تحقیقات و مطالعاتی که شده به آن اشاره شده
به طور خلاصه موارد زير برخي از نتايجي است که از پژوهش هاي مختلف در مورد هوش و خلاقيت به دست آمده است و در این پژوهش ها ارتباطی میان افراد باهوش و خلاق دیده نشده است (تورنس 1979) (گاردنر 1993)
- هوش و خلاقيت دو کيفيت متفاوت هستند
- هر فرد باهوشي لزوما خلاق نيست
- همه ي افراد خلاق حتما از هوش بسيار بالايي برخوردار نيستند
- براي خلاق بودن به حداقلي از هوش نياز است
باور اشتباه دوم: عده ی زیادی معتقد هستند افراد خلاق انسانهایی خاص و استثنایی هستند و خلاقیت را منحصر به نوابغ، مخترعان و دانشمندان میدانند.
روش های پرورش خلاقیت
- هنر پرسیدن سوال و طراحی سوالات متفاوت:
در این روش استفاده از محیط و رفتن به محیط و سوالاتی متفاوت همچون کاربرد شباهت ها، تغییرات، تاثیرات، ترکیبات و …
- توجه به قدرت تصویر ذهنی و پرورشی توانایی های آن
تفکر خلاق معمولا با نوعی تصویرسازی ذهنی و تخیل همراه است.
- کسب تجارت جدید دانش و اطلاعات
علاوه بر خواندن به دیدار مراکز علمی و صحبت با آنها و همچین مشارکت در پروژه ها
- تیزبینی و هوشیاری به تغییرات
باید بتوانید نسبت به تغییرات و خلاهای دور و برتان حساس باشید.
- تکنیک های طوفان مغزی
در این روش توجه اولیه به سرعت تولید فکر است و نه درستی و یا نادرستی فکر 4 تا نکته باید رعایت شود:
- انتقاد ممنوع
- سیالیت ذهن
- تعداد فکر یا تعداد ایده یا کمیت ایده ها
- ترکیب ایده ها
- سوالات ایده برانگیز
این سوالات مواردی همچون:
کاربردها: چه استفاده دیگری برای آن سراغ دارید.
شباهت ها: این موضوع به چه چیز دیگری شباهت دارد.
افزایش: برای افزایش کارایی باید چه کرد؟
کاهش: برای کاهش هزینه مصرف (هزینه) چه باید کرد؟
جایگزینی: از این وسیله به جای چه چیز دیگری می توان استفاده کرد؟
تغییر: چه تغییراتی را پیشنهاد می دهید؟
ترکیب کردن: این را با چه چیزی ترکیب کنیم؟
مثال: راجع به کاربردهای نور خورشیدو یا استفاده هر چه به ذهنتان می رسد را بگویید.
- ابتکار و تخیل
اولا نهضت ذهنتان کاملا از قید محدودیت ها، ترس ها، انتظارات، خجالت ها، و خلاصه هر چیز محدود کننده رها شود.
دوم باید آزادانه هر چیزی را تغییر بدهید رنگش را، شکلش را کارایی و کارکردش را
سوم توانایی ترکیب مورد خواسته شده با موارد دیگر و این نیاز به تخیل و تمرین و رهایی داردو
چهارم: ابتکار دو معقوله است:
- اول: موضوعاتی که به ذهن دیگران رسید و آنها را بهینه کنید.
- دوم: موضوعاتی که به ذهن دیگران نرسیده و جدید است.
خطرات:
اگر در یک موقعیت به ایده نرسیدید ناامید نشوید و خودزنی نکنید.
تفکرات منفی به خودتان راه ندهید.
مثال: اگر لازم باشد از یک رودخانه رد شوید و شما شنا بلد نباشید راهکار خلاقانه شما چیست؟
مثال: اگر در دفتر کارتان بودید و کلید هم نداشتید و همکاران شما زودتر از شما از دفتر رفتند و در دفتر کارتان گیر افتادید راهکار خلاقانه شما برای بیرون آمدن و رفتن به خانه چیست؟ راهنمایی خانه هیچ کدام از همکاران شما نزدیک دفتر نیست که برای شما کلید بیاورند
گردآورنده: عباس شانه سازان